रथ सप्तमी – Ratha Saptami
सूर्यग्रहणतुल्या तु शुक्ला माघस्य सप्तमी ।
अचला सप्तमी दुर्गा शिवरात्रिर्महाभरः ॥
हिंदू धर्मात सूर्यपूजेला खूप महत्त्व आहे.
असे तर सूर्यदेवाची उपासना दररोज केली पाहिजे, परंतु सूर्य उपासनेसाठी काही विशेष सण देखील केले आहेत.
मकर संक्रांती अवघ्या काही काळापूर्वी पार पडली असताना, सूर्यपूजेचा सर्वात मोठा सण रथ सप्तमी लवकरच येणार आहे.
दरवर्षी माघ महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या सातव्या दिवशी रथ सप्तमी साजरी केली जाते.
सप्तमी तिथी भगवान सूर्याला समर्पित आहे, असे मानले जाते की ते सात पांढरे घोडे काढलेल्या रथावर बसलेले आहेत.
माघ महिन्यातील शुक्ल पक्ष सप्तमी ही रथ सप्तमी किंवा माघ सप्तमी म्हणून ओळखली जाते.
असे मानले जाते की रथ सप्तमीच्या दिवशी भगवान सूर्यदेवांनी संपूर्ण जगाला ज्ञान देण्यास सुरुवात केली, याचा अर्थ भगवान सूर्याचा जन्मदिवस देखील मानला जातो.
त्यामुळे या दिवसाची व्याख्या सूर्यजयंती अशीही केली जाते.
रथ सप्तमी ही सूर्यग्रहणाप्रमाणे दान आणि दानासाठी अत्यंत शुभ मानली गेली आहे.
रथ सप्तमीला अरुणोदयाच्या वेळी स्नान करावे.
सूर्योदयापूर्वी आंघोळ करणे ही एक आरोग्यदायी प्रथा आहे आणि यामुळे सर्व प्रकारच्या रोगांपासून मुक्तता मिळते.
या श्रद्धेमुळे रथ सप्तमीला आरोग्य सप्तमी असेही म्हणतात. हा दिवस संतांमध्ये अचला सप्तमी म्हणूनही ओळखला जातो.
विष्णु पुराणानुसार सूर्यदेवाच्या रथातील सात घोड्यांची नावे गायत्री, वृहती, उष्णिक, जगती, त्रिस्तुप, अनुष्टुप आणि पंक्ती अशी आहेत.
रथ सप्तमी व्रताची कथा
रथ सप्तमीची आख्यायिका भगवान श्रीकृष्णाचा पुत्र सांब याच्याशी संबंधित आहे.
पौराणिक कथेनुसार, सांब देखील त्याच्या वडिलांप्रमाणे अतिशय देखणा आणि बलवान होता.
याचा सांबला खूप अभिमान होता.
एकदा जेव्हा भगवान श्रीकृष्ण आणि सांब एकत्र उपस्थित होते, तेव्हा दुर्वासा ऋषी कृष्णाला भेटायला पोहोचले.
दुर्वासा ऋषी बराच काळ तपश्चर्या करत होते, त्यामुळे ते खूप अशक्त दिसत होते.
दुर्वास ऋषींचे शरीर पाहून सांब त्यांच्याकडे पाहून हसायला लागले.
अशा अनादरामुळे दुर्वासा ऋषी सांबवर खूप क्रोधित झाले आणि त्यांनी त्याला कुष्ठरोगाचा शाप दिला.
ऋषींच्या शापामुळे सांबची अवस्था अत्यंत दयनीय झाली. त्यानंतर त्याला आपली चूक कळली.
सांब आपले पिता भगवान श्रीकृष्ण यांच्याकडे सल्ला घेण्यासाठी गेला.
तेव्हा भगवान श्रीकृष्णाने त्यांना सूर्याची उपासना करण्याचा सल्ला दिला.
वडिलांच्या आज्ञेचे पालन करून, सांबने दररोज सूर्याची पूजा करण्यास सुरुवात केली आणि अचला सप्तमीचे व्रत पाळण्यास सुरुवात केली.
सूर्य व्रत आणि सूर्याप्रती असलेल्या अटल भक्तीमुळे, सांबाची त्याच्या शापातून त्वरीत मुक्तता झाली आणि पुन्हा एकदा त्याचे सुंदर आणि आकर्षक शरीर परत मिळाले.
या दिवशी स्नान केल्यानंतर सूर्योदयाच्या वेळी सूर्यदेवाला अर्घ्यदान करून त्यांची पूजा करावी.
यानंतर शुद्ध तुपाचा दिवा लावावा आणि कापूर, उदबत्ती आणि फुलांनी सूर्यदेवाची पूजा करावी.
सकाळी स्नान करून सूर्यदेवाला अर्घ्यदान केल्याने दीर्घायुष्य, उत्तम आरोग्य व समृद्धी प्राप्त होते.
