प्रदक्षिणा
प्रदक्षिणा म्हणजे षोडशोपचार पूजेतील एक उपचार. ‘ प्रगतं दक्षिणमति ’ = पूज्य व्यक्तीला किंवा देवतेला उजवे ठेवून तिच्याभोवती फ़ेरी घालणे याला प्रदक्षिणा असे म्हणतात.
श्री शिव पुराणानुसार, आणि शिव प्रदक्षिणा शिवाय शिव पूजा देखील पूर्ण होत नाही. शिवाच्या प्रदक्षिणेसाठी शास्त्र नुसार अर्ध प्रदक्षिणाच घातली पाहिजे असे सांगितलेआहे.
कोणत्या देवाला किती प्रदक्षिणा घालाव्या, याविषयी कर्मलोचनात पुढील श्लोक दिला आहे.
एकं देव्यां रवौ सप्त त्रीणि कुर्याद्विनायके ।
चत्वारि केशवे कुर्यात् शिवे चार्घप्रदक्षिणम् ॥
अर्थ – देवीला एक, सूर्याला सात, गणपतीला तीन व विष्णूला चार प्रदक्षिणा कराव्या व शिवाला अर्धी प्रदक्षिणा करावी.
असे नारद पुराण मध्ये देखील सांगितले आहे.
शिवलिंगाची अर्ध-प्रदक्षिणा
शिवलिंगाचे निर्मली (पाण्याची पन्हाळी (शाळुंके चा पुढे नेलेला स्रोत )) चुकूनही कधीही ओलांडू नये.
शिव निर्मलीला “सोमसूत्र” असेही म्हणतात जे कधीही ओलांडू नये.
“अर्द्ध सोमसूत्रांतमित्यर्थ: शिव प्रदक्षिणीकुर्वन सोमसूत्र न लंघयेत इति वाचनान्तरात” |
मुख्य द्वादश ज्योतिर्लिंगामध्ये ते एक खड्डा बनवून निर्मलीचे पाणी (जिथून शिवलिंगावरील पाणी वाहते) गोळा करतात.
आणि ते जमिनीत कुठेतरी जाऊ देतात. जर निर्माल्य झाकून गुप्तपणे बनवले गेले, तर संपूर्ण प्रदक्षिणा केल्यानंतरही दोष नाही.
अशा प्रकारे आपण मंदिराभोवती पूर्ण प्रदक्षिणा करू शकतो.
परंतु ज्या मंदिरांमध्ये निर्मली ची योग्य व्यवस्था नाही, तेथे ते कधीही ओलांडू नये.
मंदिरात स्थापन केलेले शिवलिंग हे खरे महादेव आहेत त्यांची प्राण-प्रतिष्ठा शिवलिंगात सामावले आहे.
म्हणून असे मानले जाते की शिवच्या सहस्त्र चक्र (डोके) पासून निघणाऱ्या अमृत असलेल्या अभिषेकाचे पाणी अत्यंत पवित्र आहे.
ईश्वर-चैतन्याने बनते आणि भरते. सोमसूत्रातही तेच वाहते. म्हणून, ते ओलांडणे म्हणजे आराध्य चा घोर अपमान आहे.
याला शास्त्रीय कारणही आहे.
म्हणून, निर्मली ओलांडताना, पाय पसरतात आणि उत्पादित वीर्याच्या प्रवाहावर आणि 5 अंतर्गत हवेवर विपरीत परिणाम होतो. यामुळे देवदत्त आणि धनंजय हवेचा प्रवाह अडथळा होतो.
ज्यामुळे शरीरावर आणि मनावर खूप वाईट परिणाम होतो. त्यामुळे शिवलिंगाची अर्धचंद्र प्रदक्षिणा करण्याचा शास्त्राचा आदेश आहे.
नेहमी डाव्या बाजूने भगवान शिवलिंगाची प्रदक्षिणा सुरू करा आणि पाण्याच्या समोरील म्हणजेच पाण्याच्या स्रोताकडे जा आणि नंतर उलट दिशेने परत या आणि दुसऱ्या टोकापर्यंत प्रदक्षिणा पूर्ण करा.
